Πώς οι εταιρείες ξεγελούν τους χρήστες στο διαδίκτυο με «σκοτεινά μοτίβα»

Μια επιλογή "κατάργηση εγγραφής" που είναι λίγο πολύ δύσκολο να βρεθεί. Ένα μικροσκοπικό πλαίσιο που κάνετε κλικ, νομίζοντας ότι απλώς σας μεταφέρει στην επόμενη σελίδα, αλλά παρέχει επίσης πρόσβαση στα δεδομένα σας. Και οποιοσδήποτε αριθμός απροσδόκητων χρεώσεων που εμφανίζονται κατά την ολοκλήρωση της ολοκλήρωσης αγοράς, οι οποίες δεν είχαν διευκρινιστεί νωρίτερα στη διαδικασία. Αμέτρητοι δημοφιλείς ιστότοποι και εφαρμογές, από ηλεκτρονικά καταστήματα και ταξιδιωτικές υπηρεσίες μέχρι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χρησιμοποιούν τα λεγόμενα «σκοτεινά μοτίβα» (dark patterns) ή ήπιες καταναγκαστικές τακτικές σχεδιασμού που χρησιμοποιούνται για να χειραγωγήσουν τις ψηφιακές συμπεριφορές των ανθρώπων.

Ο όρος "σκοτεινά μοτίβα" επινοήθηκε από τον Harry Brignull, ειδικό στην εμπειρία χρήστη και ερευνητή αλληλεπιδράσεων ανθρώπου-υπολογιστή με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Brignull άρχισε να παρατηρεί ότι όταν ανέφερε σε έναν από τους πελάτες του ότι τα περισσότερα άτομα που δοκιμάστηκαν ένιωσαν εξαπατημένα από μια πτυχή του σχεδιασμού του ιστότοπού τους ή της εφαρμογής τους, ο πελάτης φαινόταν να συμφωνεί με τα σχόλια αυτά. «Αυτό ήταν πάντα ενδιαφέρον για μένα ως ερευνητή, γιατί συνήθως η δουλειά μου είναι να βρω ελαττώματα και να τα διορθώσω», είπε ο Brignull στο CNN Business. «Τώρα βρίσκουμε «ελαττώματα» που φαίνεται να αρέσουν στον πελάτη και θέλουν να διατηρήσουν».

Για να το θέσω στη γλώσσα της Silicon Valley, συνειδητοποίησε ότι ήταν ένα χαρακτηριστικό, όχι ένα σφάλμα (it was a feature, not a bug).

Ο Brignull άρχισε να μιλάει ανοιχτά για αυτή την πρακτική και σύντομα διαπίστωσε ότι δεν ήταν μόνος. Το 2010, ξεκίνησε έναν ιστότοπο για την τεκμηρίωση υποθέσεων, το darkpatterns.org. Έκτοτε, ο ιστότοπος μετονομάστηκε και τώρα διαθέτει εκατοντάδες παραδείγματα διαφόρων βημάτων που χρησιμοποιούνται για να εξαπατήσουν τους χρήστες να κάνουν κάτι. Από τότε που ο Brignull ξεκίνησε τον ιστότοπο, η πολυπλοκότητα των ψηφιακών σκούρων μοτίβων έχει αυξηθεί.

Αυτές οι σχεδιαστικές τακτικές έχουν τεθεί υπό εκ νέου έλεγχο τους τελευταίους μήνες, συμπεριλαμβανομένων αγωγών που κατατέθηκαν κατά εταιρειών τεχνολογίας και προτεινόμενων νόμων για την προστασία των καταναλωτών. Αλλά καθώς ορισμένοι εξετάζουν αυτή την πρακτική πιο επισταμένα, το ζήτημα μπορεί να περιπλακεί από το πόσο συνυφασμένα τα σκοτεινά μοτίβα έχουν γίνει με τη δημιουργία ψηφιακών υπηρεσιών και ακόμη και κάποια σύγχυση σχετικά με το πως ορίζονται αυτά.

«Ο καθένας έχει διαφορετικό ορισμό», είπε ο Nir Eyal, συμπεριφορικός επιστήμονας και συγγραφέας του ευρέως διαδεδομένου βιβλίου στη Silicon Valley, «Hooked: How to Build Habit-Forming Products». Ο Eyal είπε ότι προσπαθεί να βοηθήσει τις εταιρείες να δημιουργήσουν υγιεινές συνήθειες στις ζωές των χρηστών, αλλά η εστίασή του είναι να το κάνει αυτό μέσω του «πειστικού σχεδιασμού».

«Ένα σκοτεινό μοτίβο χρησιμοποιεί εξαναγκασμό», είπε ο Eyal. "Ο εξαναγκασμός είναι να σε βάζει να κάνεις πράγματα για τα οποία μετανιώνεις αργότερα. Η πειθώ είναι να κάνεις τους ανθρώπους να κάνουν πράγματα που θέλουν να κάνουν, πράγματα για τα οποία δεν μετανιώνουν." Ορισμένες τακτικές καταναγκασμού σε σχέση με τακτικές πειθούς μπορεί να είναι παρόμοιες, είπε, αλλά υποστήριξε ότι είναι σημαντικό να εξεταστεί τι προσπαθεί αυτό να σας κάνει.

Ο Brignull, από την πλευρά του, είπε ότι έχει αφιερώσει χρόνο καταθέτοντας ως εμπειρογνώμονας σε ορισμένες ομαδικές αγωγές που σχετίζονται με σκοτεινά μοτίβα στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Οι απάτες δεν λειτουργούν όταν το θύμα γνωρίζει τι προσπαθεί να κάνει ο απατεώνας», είπε ο Brignull. «Αν ξέρουν ποια είναι η απάτη, τότε δεν πρόκειται να παρασυρθούν — και γι' αυτό μου άρεσε τόσο πολύ να εκθέτω αυτά τα πράγματα και να τα δείξω στον κόσμο».