Γίνετε overclockers σε 60 λεπτά (*)

[Grace]

Αυτός ο οδηγός προορίζεται να είναι μία αρχική βοήθεια για αυτούς/ες που ξεκινούν το overclocking. Καταρχήν όμως καλό θα ήταν να ξέρετε και να κατανοείτε ότι το overclocking είναι πάντοτε επικίνδυνο όταν ξεπεραστούν τα όρια, όσο καλό εξοπλισμό και να έχετε. Ο καλός και αξιόπιστος εξοπλισμός μειώνει κατά πολύ τους κινδύνους αλλά ποτέ δεν μπορεί να τους εξαλείψει. Επίσης λόγω του ότι υπάρχουν πάρα πολλά κομμάτια hardware και σχεδόν άπειροι συνδυασμοί, αυτός ο οδηγός δεν μπορεί να είναι απόλυτα ακριβής. Θα προσπαθήσω όσο μπορώ να τον κάνω όσο το δυνατόν κατανοητό και ευρύ ώστε να καλύψει όσο το δυνατόν περισσότερους συνδυασμούς.

Η λέξη overclocking (υπερχρονισμός) θα πρέπει να είναι από τις λίγες λέξεις που ενώ χρησιμοποιείται από χιλιάδες καθημερινά, δεν υπάρχει σε κανένα λεξικό. Με απλή ‘τεχνολογική’ ορολογία, το overclocking ξεκινά όταν οποιοδήποτε εξάρτημα του Η/Υ αναγκάζεται να δουλέψει σε ταχύτητα μεγαλύτερη από αυτή που το έχει θέσει ο κατασκευαστής. Για παράδειγμα, ένας επεξεργαστής που είναι δηλωμένος ως 2000MHz αναγκαστεί να δουλέψει στα 2200MHz είναι ένας επεξεργαστής που υπέστη overclocking. Φυσικά αυτό μειώνει την ζωή οποιουδήποτε εξαρτήματος, τα πιέζει, μεγαλώνει την παραγωγή θερμότητας και προϋποθέτει την χρήση καλύτερων συστημάτων ψύξης και παροχή περισσότερων volt από αυτών που τα εξαρτήματα είναι κατασκευασμένα για να δουλεύουν. Για όλα τα προηγούμενα, το πόσο εξαρτάται από το επίπεδο του overclocking που θα υποστεί το μηχάνημα. Μπορεί να είναι μηδαμινά ή τρομακτικά. Το overclocking δεν πρέπει να γίνει σε μηχανήματα που δουλεύουν εφαρμογές υψηλής σημασίας, που ένα ‘κρέμασμα’ κάποιου προγράμματος, λάθος μνήμης ή κόλλημα του συστήματος θα μπορούσε να αποβεί καταστροφικό. Με άλλα λόγια, το overclocking θα μειώσει την αξιοπιστία και σταθερότητα του μηχανήματος, σε ποσό που μπορεί να είναι αμελητέο ή ανύπαρκτο έως πολύ ακραίο, εξαρτώμενο πάντα από τις δυνατότητες του συστήματος. Πριν καν αρχίσετε το overclocking θα πρέπει να είστε σίγουροι/ες ότι μπορείτε να ζήσετε με την ιδέα ότι παίρνετε ρίσκα. Επίσης προειδοποιώ ότι το overclocking είναι πολύ περισσότερο εθιστικό από κανένας ποτέ μπόρεσε να φανταστεί πριν αρχίσει! Αν αρχίσει, θεωρητικά δεν υπάρχει τέλος.

Για να ξεκινήσετε το overclocking, σιγουρευτείτε ότι έχετε κατάλληλο εξοπλισμό καλής ποιότητας και αξιόπιστο, καθώς και ένα επαρκές και αξιόπιστο τροφοδοτικό (PSU). Ασφράγιστα και άγνωστης προέλευσης (no-name, generic) κομμάτια σαν μνήμες RAM δεν μπορούν να αντέξουν την πίεση και θα πιθανότατα θα πάθουν ζημιά εύκολα. Επίσης χρειάζεστε ένα αρκετά δυνατό και αξιόπιστο τροφοδοτικό, πρώτον για να κρατά τις παρεχόμενες τάσεις σταθερές και δεύτερον το σύστημα ασφαλή. Ένα φτηνό άγνωστης προέλευσης τροφοδοτικό μπορεί να ‘σπάσει’ υπό μεγάλη πίεση, πράγμα που είναι εύκολο να γίνει με πολλά από αυτά, παθαίνοντας ζημιά και προκαλώντας και ζημιά σε πολλά μέρη του συστήματός σας από διαρροή τάσης που θα μπορούσε να προκληθεί, για παράδειγμα από την ζημιά σε έναν πυκνωτή του, αφού δεν υπάρχει καμία ασφάλεια για να την σταματήσει. Έχω δει συστήματα που έφεραν τέτοια φτηνά τροφοδοτικά να καταστρέφονται εντελώς, μέχρι και το floppy drive τους. Αν θέλετε να ακολουθήσετε την συμβουλή μου, δεν μπορεί ποτέ κανείς/μία να είναι πολύ ασφαλής με το ρεύμα οπότε ποτέ μην τσιγκουνευτείτε σε αυτόν τον τομέα.

Για να αρχίσετε το overclocking, σιγουρευτείτε ότι διαβάσατε όλα όσα είναι γραμμένα για τον επεξεργαστή σας σε αυτό το άρθρο και ότι τα καταλάβατε πλήρως, επίσης αποδεχτείτε ότι το overclocking είναι μία διαδικασία με ρίσκα και μπορείτε να προκαλέσετε μόνιμη ζημιά στα μέρη του συστήματός σας, έστω και αν το παραμικρό πάει στραβά. Επίσης επειδή το overclocking μπορεί να προκαλέσει ‘κρεμάσματα’ και κολλήματα στο σύστημα, ακόμα και να το εμποδίσει να ξεκινήσει για φόρτωση του λειτουργικού ή και μέχρι να μην κάνει post, σιγουρευτείτε ότι τα δεδομένα στο σύστημα δεν είναι απολύτως απαραίτητα σε εσάς ή οποιοδήποτε άλλο άτομο, αφού μία ζημιά στο λειτουργικό μπορεί να δημιουργήσει την ανάγκη επανεγκατάστασής του, πράγμα που θα προκαλέσει την πλήρη διαγραφή κάθε τι που υπάρχει στον πρωτεύων σκληρό σας δίσκο. Αν το σύστημα δεν κάνει post, πατήστε και ΚΡΑΤΗΣΤΕ το κουμπί “Insert” αμέσως αφού ξεκινήσετε ξανά το σύστημα, το οποίο θα μηδενίσει όλες τις συχνότητες, χρονισμούς μνημών και τάσεις στις ποιό ασφαλείς που μπορεί. Μπείτε στο BIOS και ξανά ρυθμίστε το σε ρυθμίσεις που ήταν προηγουμένως σταθερές. Αν δεν δουλέψει το “Insert”, ίσως χρειαστεί να ‘καθαρίσετε’ το CMOS. Στο βιβλιαράκι της μητρικής σας αναγράφεται που είναι το jumper που το καθαρίζει, καθώς και η διαδικασία. Φυσικά το σύστημα θα πρέπει να είναι κλειστό όταν το κάνετε αυτό αλλιώς μπορεί να κάψετε εντελώς την μητρική!

Oρολογία

FSB (Front Side Bus, εύρος επικοινωνίας):

Με απλά λόγια, το FSB είναι ο ρυθμός μεταφοράς μεταξύ του επεξεργαστή, μητρικής και μνημών. Μετριέται σε MHz και αυξάνοντάς το επηρεάζονται θεωρητικά τα πάντα. Μεγαλώνει η συχνότητα του επεξεργαστή και το bandwidth (εύρος επικοινωνίας) του με το σύστημα, το bandwidth και χρονισμοί της μητρικής και η συχνότητα των μνημών, όλα ταυτόχρονα.

<div align=center>

<img src="http://www.thelab.gr/images/reviews/ocbasics/fsb.jpg" "border=0"

</div>

Πολλαπλασιαστής (multiplier) του επεξεργαστή :

Ο πολλαπλασιαστής του επεξεργαστή δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ρύθμιση για αυτόν που επιβάλλει την τελική του ταχύτητα. Αν πολλαπλασιάσετε τον πολλαπλασιαστή με το FSB, έχετε την καθαρή ταχύτητα του επεξεργαστή ως αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, με 166FSB και πολλαπλασιαστή στο 11x θα έχει ως αποτέλεσμα τον επεξεργαστή να δουλέψει περίπου στα 1833MHz. Αυτός είναι ακριβώς ένας Athlon XP (Barton core) 2500+ στην κανονική του ταχύτητα.

<div align=center>

<img src="http://www.thelab.gr/images/reviews/ocbasics/multiplier.jpg" "border=0"

</div>

Ρυθμιστές τάσης (Voltage regulators) :

Οι ρυθμιστές τάσης είναι συνήθως τοποθετημένοι στην μητρική και πειράζοντάς τους αλλάζετε την παροχή τάσης στα μέρη του συστήματός σας. Αυτές οι αλλαγές μπορούν να γίνουν συνήθως μέσα από το BIOS στις περισσότερες μητρικές των τελευταίων 3-4 ετών, αλλιώς μπορούν να γίνουν από jumper πάνω στην μητρική ή απλώς...καθόλου. Τα ποιό συνήθη που μπορούν να βρεθούν σε μία μητρική (αλλά όχι πάντα) είναι :

Vcore (τάση πυρήνα):

Αυτή επηρεάζει την τάση που παρέχεται στον επεξεργαστή. Είναι απαραίτητο για το overclocking ενός επεξεργαστή αλλά μόνο όταν η ψύξη είναι κατάλληλη και μέχρι ένα ορισμένο επίπεδο. Αν το ανεβάσετε υπερβολικά ο επεξεργαστής θα πρέπει να ‘αναβαθμιστεί’ πολύ σύντομα.

<div align=center>

<img src="http://www.thelab.gr/images/reviews/ocbasics/vcore.jpg" "border=0"

</div>

Vdimm (τάση μνημών):

Αυτή επηρεάζει την παροχή τάσης στις μνήμες. Είναι απαραίτητη για το overclocking μνημών και για αντοχή χαμηλότερων χρονισμών (timings) με σταθερότητα. Οι μνήμες δύσκολα θα καταστραφούν από τάση αλλά σίγουρα θα μειωθεί η ζωή τους αρκετά.

<div align=center>

<img src="http://www.thelab.gr/images/reviews/ocbasics/vdimm.jpg" "border=0"

</div>

VAGP (τάση στο AGP):

Αυτή η ρύθμιση επηρεάζει την παροχή τάσης στην θύρα του AGP. Όταν οι κάρτες γραφικών τροφοδοτούνται εξολοκλήρου από τη μητρική, τις βοηθά στο overclock. Αλλά για τις περισσότερες κάρτες που τώρα έχουν παροχή εξωτερικά κατευθείαν από το τροφοδοτικό, είναι σχεδόν άχρηστο. Βοηθά και στο να σταθεροποιείται το σύστημα σε ΠΟΛΥ υψηλές συχνότητες του FSB αν ανέβει λίγο, αλλά μόνο πολύ προχωρημένοι overclockers θα νοιαστούν για αυτό. Aν αυτή η ρύθμιση δεν χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να σκοτώσει μία ακριβή κάρτα πολύ γρήγορα.

<div align=center>

<img src="http://www.thelab.gr/images/reviews/ocbasics/vagp.jpg" "border=0"

</div>

VDD (τάση στο chipset μητρικής):

Αυτή η ρύθμιση επηρεάζει την τάση που θα σταλθεί στο Northbridge της μητρικής. Βοηθά πολύ στο να σταθεροποιεί το FSB σε υψηλές συχνότητες. Στην πραγματικότητα πρωτοεμφανίστηκε μόνο σε λίγες μητρικές με το chipset Nforce 2 για AMD που φτιάχτηκαν να ικανοποιήσουν ακριβώς την αγορά των overclockers. Αν αυξηθεί πολύ μπορεί να καταστρέψει την μητρική, αλλά συνήθως το μόνο που θα προκαλέσει η υπερβολική του αύξηση είναι αστάθεια στο σύστημα αντί βοήθειας. Στο 95% των μητρικών χρειάζεται καλύτερη ψύξη στο Northbridge προτού πειραχτεί αυτή η ρύθμιση.

Χρονισμοί μνημών (Memory Timings) :

Με όσο το δυνατόν ποιό απλά λόγια, τα timings ελέγχουν τους κύκλους (χρόνο) που θα χρειαστεί η μνήμη για να αλλάξει και/ή να πραγματοποιήσει εντολές. Χαμηλότερα timings θα δώσουν καλύτερη απόδοση αφού η μνήμη χρειάζεται λιγότερο χρόνο για τις εντολές της. Πολλές μνήμες όμως δεν θα λειτουργήσουν καθόλου σε πολύ χαμηλούς χρονισμούς. Όμως μερικές δεν μπορούν να δουλέψουν και με πολύ υψηλούς επίσης, λόγω του σχεδιασμού τους. Τα timings αναφέρονται διαφορετικά από κάθε BIOS κάθε μητρικής αλλά συνήθως αναφέρονται ως CAS latency, Active to Precharge delay, RAS to CAS delay και RAS precharge delay. Για καθένα από αυτά τα 4 το χαμηλότερο είναι και το καλύτερο, μέχρι το ελάχιστο των 2 – 4 – 2 – 2 για αυτά αντιστοίχως. Το RAS to CAS delay είναι το ποιό δύσκολο να κατέβει αρκετά, οι περισσότερες μνήμες δεν θα ξεκινήσουν καν με αυτό ρυθμισμένο κάτω από 3.

<div align=center>

<img src="http://www.thelab.gr/images/reviews/ocbasics/timings.jpg" "border=0"

</div>

EMI και θερμότητα:

Όταν κάνουμε overclocking, το ΕΜΙ (Electromigration, μετατροπή ημιαγωγού σε αγωγό) είναι από τους χειρότερους εχθρούς σας. Προκαλείται από κάθε κομμάτι που δέχεται υπερβολική τάση και επιταχύνεται δραματικά από την θερμότητα. Οι επεξεργαστές έχουν το μεγαλύτερο πρόβλημα από αυτό. Αυτό είναι που θα καταστρέψει έναν επεξεργαστή εάν υπερβεί το όριο θερμοκρασίας του ακόμα και αν δουλεύει στην κανονική του ταχύτητα. Βέβαια όχι αν το υπερβεί πάρα πολύ γιατί απλά θα καεί από την υπερβολική θερμοκρασία των 100c+! Αυτό το όριο είναι περίπου στους 70c για τους περισσότερους επεξεργαστές στην αγορά, οπότε δεν νομίζω ότι θα επιτευχθεί από επεξεργαστή που δεν είναι σε κατάσταση overclock.

Επίσης όταν κάνουμε overclocking ορισμένα μέρη του επεξεργαστή θα υπερθερμανθούν. Όταν αυξηθεί η παροχή τάσης θα πολλαπλασιαστεί και αυτή η θερμότητα. Αυτά είναι μέρη συνήθως που χρειάζονται μεγάλα ποσά ενέργειας για να λειτουργήσουν ή δεν έρχονται σε άμεση επαφή με την επιφάνεια του πυρήνα (die) οπότε δεν μπορούν να ψυχθούν άμεσα. Μην ξεγελιέστε από το μέγεθος και πάχος του πυρήνα, είναι πολύ μικρά αλλά όχι μηδαμινά. Τα μέρη της μικρό-τεχνολογίας είναι πολύ μικρότερα από ότι φαντάζεστε. Είναι πολύ σημαντικό να κρατηθούν τα εξαρτήματα κάτω από ένα συγκεκριμένο όριο θερμοκρασίας όταν είναι σε overclock, το οποίο όριο καθορίζεται από το εξάρτημα. Επίσης μην χρησιμοποιείτε πολύ τάση ακόμα και με ακραίες μεθόδους ψύξης, το φαινόμενο EMI θα υπάρξει και πάλι. Οι χαμηλές θερμοκρασίες απλά το επιβραδύνουν, δεν το σταματούν εντελώς.

<div align=center>

<img src="http://www.thelab.gr/images/reviews/ocbasics/health.jpg" "border=0"

</div>

Τα βασικά για overclocking ενός επεξεργαστή AMD Athlon XP (Πυρήνες Barton – Thoroughbred) και Α64

Overclocking του FSB και έλεγχος των πολλαπλασιαστών:

Το overclocking μέσω FSB είναι ο ποιό εύκολος, αποτελεσματικός και διαδεδομένος τρόπος για overclocking. Όμως όταν αυξηθεί το FSB τα περισσότερα αντικείμενα περνούν σε overclock. Αυτό μπορεί να γίνει πρόβλημα για πολλούς λόγους για τις μητρικές για AMD. Καμία μητρική πλην αυτών με chipset Nforce 2 δεν έχουν κλείδωμα στο AGP/PCI. Αυτό σημαίνει ότι κάθε συσκευή σε AGP (κάρτες γραφικών) και PCI (οποιαδήποτε κάρτα PCI, σκληροί δίσκοι κτλ) συνδέσεις θα έχουν τον δίαυλο επικοινωνίας τους (bus) σε overclock. Αυτό δεν επηρεάζει τις πραγματικές αποδόσεις της συσκευής αλλά πολλές κάρτες γραφικών και σκληροί δίσκοι θα έχουν σοβαρά προβλήματα. Οι σκληροί δίσκοι μπορεί να αλλοιώσουν τα δεδομένα τους ή να καταστραφούν εντελώς, οι κάρτες γραφικών να γίνουν ασταθείς ή να βγάζουν αλλοιωμένη εικόνα ή ακόμα και να μην λειτουργούν καθόλου. Για αυτόν τον λόγο δεν προτείνω το σοβαρό overclocking σε κανέναν που να μην έχει μητρική που να κλειδώνει το AGP/PCI αφού ο κίνδυνος για τις συσκευές είναι σημαντικός. Εάν θέλετε να το δοκιμάσετε έτσι και αλλιώς, απλά δεχτείτε το ρίσκο. Άλλο ένα καθοριστικό πράγμα για μέγιστη απόδοση στις μητρικές για Athlon XP είναι το ότι η μνήμες πρέπει να είναι συγχρονισμένες με τον δίαυλο επικοινωνίας του επεξεργαστή, δηλαδή το FSB. Δηλαδή αν ανεβάσετε το FSB στα 200MHz, θα χρειαστείτε μνήμες που θα είναι Pc3200 (DDR400) ή να αντέχουν αυτή την ταχύτητα τουλάχιστον, αλλιώς οι μνήμες δεν θα αντέξουν στο overclock. Είναι πολύ καλύτερα να δουλεύει το μηχάνημα σε χαμηλότερο FSB και συγχρονισμένο παρά σε μεγάλο FSB με οποιαδήποτε ασύγχρονη ρύθμιση. Στους A64 ισχύει το ότι μπορούν οι μνήμες να δουλεύουν σε χαμηλότερη συχνότητα από το FSB μέσω των divider (διαιρετών) χωρίς να υπάρχει δραματική απώλεια απόδοσης αλλά όχι σε μεγαλύτερη, αλλά και πάλι το ποιό αποτελεσματικό είναι η σύγχρονη λειτουργία.

Οι πολλαπλασιαστές στους περισσότερους επεξεργαστές AMD είναι κλειδωμένοι σε μία προεπιλεγμένη ρύθμιση αλλά υπάρχει τρόπος να παρακαμφθεί αυτό. Οι περισσότερες νέες μητρικές θα ξεκλειδώσουν τους πολλαπλασιαστές έως τον 12.5x που είναι αρκετό για κάθε overclocker αφού οι περισσότεροι εξάλλου θα επιζητούν χαμηλότερους πολλαπλασιαστές και μεγαλύτερο FSB για καλύτερες επιδόσεις. Οι παλαιότεροι Thunderbird και Palomino επεξεργαστές μπορούν να ξεκλειδωθούν ‘χειροκίνητα’ επεμβαίνοντας πάνω στον επεξεργαστή αλλά και να το κάνετε αυτό τώρα πια οι αποδόσεις δεν το αξίζουν. Είναι πολύ λίγες και πολύ αργά για αυτές. Οι A64 επεξεργαστές επίσης ξεκλειδώνονται από τις μητρικές συνήθως αλλά από τον πολλαπλασιαστή 10x και κάτω, οπότε ‘πιέζουν’ τον overclocker για υψηλές συχνότητες FSB, χωρίς αυτό να είναι ιδιαίτερο πρόβλημα αφού αυτά τα συστήματα αντέχουν αρκετά. (Σημείωση: η AMD φαίνεται σαν να κλείδωσε τους επεξεργαστές Athlon XP μετά την εβδομάδα 39 του 2003. Δηλαδή οι πρόσφατοι επεξεργαστές της θα είναι μόνιμα κλειδωμένοι σε οποιαδήποτε μητρική και δεν γίνεται καμία επέμβαση σε αυτό αφού είναι κλειδωμένοι στον πυρήνα. Προσοχή με αυτό.)

Overclocking στις μνήμες και αποδόσεις:

Όπως είπα ήδη, για μέγιστη απόδοση σε μητρικές AMD η μνήμη πρέπει να τρέχει σε συχνότητα ίδια με το FSB. Αυτό αναφέρεται ως σύγχρονη λειτουργία (synchronous mode) ή λειτουργία μνημών στο 100% ή λειτουργία μνημών 1:1 (1 προς 1). Πολλές μητρικές έχουν διαιρέτες (dividers) που επιτρέπουν την λειτουργία της μνήμης σε άλλη συχνότητα από αυτή του FSB, υψηλότερη ή χαμηλότερη. Ακόμα όμως και οι υψηλότερες ρυθμίσεις θα αποτελέσουν χάσιμο αποδόσεων αντί για κέρδος. Οι μνήμες ποτέ δεν μπορούν να δουλέψουν σε συχνότητα μεγαλύτερη από το πραγματικό FSB του επεξεργαστή, ακόμα και αν ρυθμιστεί σε μεγαλύτερη συχνότητα θα ‘πνιγεί’ σε αυτή του επεξεργαστή και θα χάσει και παραπάνω από τις απώλειες κύκλων και μεταφοράς που είναι κατά πολύ αυξημένες (increased latencies).

Για παράδειγμα, ένας AMD Barton 2500+ που δουλεύει στην εργοστασιακή του ταχύτητα έχει το FSB του στα 166MHz. Επειδή οι συγκεκριμένοι επεξεργαστές έχουν FSB bus τύπου DDR (Dual Data Rate – διπλού ρυθμού δεδομένων) αυτό διπλασιάζεται στο πραγματικό FSB των 333MHz. Οι μνήμες που του ταιριάζουν είναι οι δηλωμένες ως Pc2700 (DDR333). Ακόμα και με τη χρήση μνημών πχ Pc3200 (DDR400) και την χρήση του διαιρέτη 120% για να τρέξουν σε αυτή την ταχύτητα, η απόδοσή θα είναι στην καλύτερη περίπτωση ίδια αν όχι μικρότερη από την χρήση των Pc2700 μνημών, αφού ο επεξεργαστής δεν μπορεί να στείλει ή να πάρει δεδομένα με μεγαλύτερη ταχύτητα. Φυσικά μπορείτε να πάρετε Pc3200 μνήμες και να θέσετε τον επεξεργαστή με overclock στα 200MHz FSB οπότε θα γεμίσει το εύρος των μνημών και η απόδοσή τους θα είναι δραματικά αυξημένη.

Τι γίνεται με το Dual Channel DDR στις μητρικές Nforce 2; Στην θεωρία, το DCDDR προορίζεται να διπλασιάσει το εύρος επικοινωνίας των μνημών χωρίζοντας τα δεδομένα που πάνε στις μνήμες στα 2, μεταξύ 2 μνημών. Φυσικά αυτό θέλει μνήμες σε ζευγάρια για να δουλέψει σωστά και τουλάχιστον 2. Σε πραγματικές συνθήκες θα υπήρχε 70-90% αύξηση αποδόσεων. Αλλά επειδή οι μνήμες δεν μπορούν ποτέ να μεταφέρουν δεδομένα με συχνότητα μεγαλύτερη από το FSB του επεξεργαστή, για επεξεργαστές Athlon XP είναι πρακτικά άχρηστο. Για παράδειγμα όταν έχουμε έναν επεξεργαστή που έχει 166MHz FSB θα χρειαστεί μνήμη DDR333, όπως προαναφέρθηκε. Όταν βάλουμε όμως το DCDDR μέσα στο ‘παιχνίδι’, 2 μνήμες από 166MHz ( DDR333 ) θα δώσουν 333MHz ( DDR667 ) πραγματικό εύρος. Αυτό απλά θα ‘πνιγεί’ ξανά κάτω στα 166MHz ξανά. Τώρα, πολλοί άνθρωποι θα σκεφτούν ότι είναι εφικτό με αυτό τον τρόπο να χρησιμοποιηθούν πολύ ποιό αργές και φτηνές μνήμες αφού διπλασιάζεται το εύρος τους. Για παράδειγμα, για τον 166MHz επεξεργαστή 2 μνήμες Pc1600 ( DDR200 ) δίνουν πραγματικό DDR400 σε DCDDR. Αυτό θα ήταν βέβαια αλήθεια αν στις συγκεκριμένες μητρικές NForce2 παρέμενε ενεργό το DCDDR σε οποιαδήποτε άλλη ρύθμιση εκτός της σύγχρονης. Με απλά λόγια, μόλις χρησιμοποιηθεί οποιοσδήποτε διαιρέτης εκτός του 100% το DCDDR αμέσως απενεργοποιείται και οι μνήμες λειτουργούν σε κανονική λειτουργία. Σε τελική ανάλυση, το DCDDR σε Athlon XP χρησιμεύει πολύ λίγο, στην πραγματικότητα μόνο για να βοηθά τις ενσωματωμένες κάρτες γραφικών στις ελάχιστες μητρικές που τις έχουν αφού μοιράζονται το εύρος της μνήμης με τον επεξεργαστή. Όμως αφού οι ενσωματωμένες κάρτες γραφικών είναι άχρηστες για τα τελευταία παιχνίδια και ‘βαριές’ εφαρμογές, πάλι δεν υπάρχει πραγματικό όφελος.

Το DCDDR στους Α64 όμως βοηθά πραγματικά αφού ο επεξεργαστής γεμίζει το εύρος των μνημών και χρησιμοποιεί το πρωτότυπο σύστημα να έχει ενσωματωμένο τον ελεγκτή μνήμων αυτός και όχι στην μητρική, πράγμα που βοηθά αρκετά στις επιδόσεις.

Οι χρονισμοί (timings) των μνημών είναι πραγματικός πόνος μερικές φορές για να ρυθμιστούν τέλεια. Εξαρτώνται παντελώς από τις μνήμες, αν δεν υπάρχει πρόβλημα/θέμα συμβατότητας με την μητρική. Στις μητρικές των AMD επεξεργαστών τα timings βοηθούν πάρα πολύ. Για τους Athlon XP ειδικά είναι πολύ καλύτερο να πάρετε μνήμες που αντέχουν πολύ χαμηλά timing σε μια αξιοπρεπή ταχύτητα παρά μνήμες που αντέχουν πολύ υψηλές συχνότητες αλλά όχι χαμηλά timings. Έτσι και αλλιώς δεν πρόκειται να ανεβάσετε το FSB υπερβολικά ψηλά σε τέτοια μητρική εκτός αν έχετε γίνει βετεράνοι overclockers. Εάν θέλετε το κάθε τι καλύτερο από το Athlon XP σύστημά σας θα πρέπει να πάρετε μνήμες που να αντέχουν χαμηλά timings, 2 κομμάτια για DCDDR αν είναι δυνατόν που αν και δεν βοηθά πολύ θα βοηθήσει ελάχιστα. (Σημείωση: Υπάρχει ένα ‘πρόβλημα’ στις μητρικές NForce 2. Όταν το DCDDR είναι ενεργοποιημένο, πολλές μητρικές θα επωφεληθούν αν ΑΝΕΒΕΙ το timing Active to Precharge Delay αντί να κατέβει. Αν έχετε τέτοια μητρική καλό θα ήταν να δοκιμάσετε να το ρυθμίσετε στις πολύ υψηλές 8-11 ρυθμίσεις αντί για 5-6 που είναι το φυσιολογικό, μετρώντας τις επιδόσεις σας κάθε φορά).

Ρυθμίσεις τάσεων και ψύξη:

Για να κάνετε overclock σε οποιοδήποτε εξάρτημα, μετά από ένα ορισμένο σημείο θα πρέπει να ανεβάσετε και την τάση που παρέχεται σε αυτό. Για επεξεργαστές AMD δεν είναι κάτι που προκαλεί ζημιά πολύ εύκολα όσο η ψύξη είναι επαρκής, αφού οι επεξεργαστές της δεν καταστρέφονται εύκολα από το φαινόμενο EMI. Όσο η ψύξη είναι επαρκής, πράγμα το οποίο σημαίνει το ότι η θερμοκρασία πυρήνα του επεξεργαστή δεν πρέπει να ξεπερνά τους 55c –υπό πίεση-, μπορείτε να αυξήσετε την τάση έως και 0.3ν παραπάνω από την εργοστασιακή με ασφάλεια. Οτιδήποτε πάνω από αυτό θεωρείτε υπερβολικό και επικίνδυνο αλλά δεν θα καταστρέψει τον επεξεργαστή άμεσα εκτός αν χρησιμοποιηθούν πολύ ακραίες τάσεις (2.1ν και άνω) που ακόμα και με ακραίες μεθόδους ψύξης θα μειώσουν πολύ την ζωή του επεξεργαστή, ή αν η ψύξη είναι ανεπαρκής. Πάντα να αυξάνετε την τάση σε βήματα και ποτέ απότομα. Ποτέ δεν ξέρετε αν η ψύξη είναι επαρκής και κατάλληλη για να διατηρήσει την τάση που δώσατε, οπότε πρέπει να κοιτάτε το λιγότερο την θερμοκρασία. Για ψύξη ίσως θα πρέπει να σκεφτείτε ένα καλό (και συνήθως μεγάλο) χάλκινο ψύκτη, αφού οι πυρήνες των AMD θερμαίνονται απότομα και το υλικό του ψύκτη πρέπει να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο θερμοαγώγιμο. Καλό δεν πάει να πει θορυβώδες ή ακριβό επίσης, υπάρχουν αρκετοί φτηνοί και αποτελεσματικοί ψύκτες, καθώς και αρκετοί αθόρυβοι.

Για τάση στις μνήμες, οτιδήποτε μέχρι 2.7ν καλύπτεται από τις εγγυήσεις των εταιριών. Μερικές εταιρίες έχουν και μεγαλύτερα όρια, σαν την Geil για παράδειγμα που δίνει εγγύηση για ορισμένα προϊόντα της ως και 3.1ν. Θα πρότεινα να βάλετε την τάση στις μνήμες στα 2.8ν άμεσα εκτός και αν χρησιμοποιείται ασφράγιστες-άγνωστες μνήμες. Αυτή η τάση θα μειώσει την ζωή των μνημών στα 3-5 χρόνια το λιγότερο. Δεν νομίζω κανείς να κρατήσει το σύστημά του ανέπαφο για τόσο καιρό, ειδικά ένας/μία overclocker που θα πάρει νέες μνήμες το πολύ μέσα σε 6 με 12 μήνες (είπαμε ότι είναι εθιστικό). Με αυτή την τάση θα μπορέσετε να βοηθήσετε αρκετά τις μνήμες και να είστε απόλυτα ασφαλείς. Βέβαια αν η εταιρία εγγυάται παραπάνω από 2.8ν για τις μνήμες που έχετε ανεβάστε την τάση όσο μπορείτε προς αυτό το όριο. Εάν όμως έχετε ασφράγιστες-άγνωστες μνήμες καλό θα ήταν να μην το λάβετε υπ’όψη σας αυτό το βήμα και να το αφήσετε στο εργοστασιακό 2.6ν.

Εάν η μητρική σας έχει ρυθμίσεις για την τάση VDD, καλό θα ήταν να βελτιώσετε την ψύξη στο Northbridge και να το χρησιμοποιήσετε. Θα βοηθήσει να βγάλετε αρκετά μεγαλύτερες συχνότητες FSB. Μπορείτε να πάρετε κάποιον ψύκτη που προορίζεται για αυτήν την χρήση, σαν τον Titan Copper GPU cooler ( μεταξύ πολλών άλλων ) ή ακόμα και να χρησιμοποιήσετε έναν μικρό ψύκτη επεξεργαστή. Οι ψύκτες των CPU είναι κάπως τεράστιοι για αυτή την δουλειά όμως οπότε θα πρέπει να βρείτε έναν 60μμ ψύκτη ή μικρότερο. Ακόμα και ο ‘μικρός’ 60μμ ψύκτης θα είναι κατά πάρα πολύ ανώτερος από κάθε ψύκτη για chipset λόγω του τεράστιου όγκου. Ψύκτες των παλαιότερων Pentium 3 είναι περίπου έτσι, αν και ίσως βρείτε και ποιό πρόσφατους ψύκτες αρκετά μικρούς για να χωράνε. Για να το στερεώσετε θα χρειαστείτε κάτι κολλώδες αλλά πάντα θερμοαγώγιμο για να το κολλήσετε, σαν Artic Alumina Epoxy ή Zalman Adhesive (η οποία μέθοδος είναι μόνιμη φυσικά) ή ταινία διπλής όψης θερμοαγώγιμη (που ξεκολλάει σχετικά εύκολα οπότε φροντίστε ο ψύκτης να είναι ελαφρύς!). Ειδάλλως μπορείτε να τρυπήσετε την βάση του ψύκτη ανάλογα με τις τρύπες της μητρικής και μπει με βίδες στην μητρική ( που θα έχουν ένα λαστιχάκι κάτω από τα κεφάλια τους για να μην κάνουν επαφή οι ίδιες με την μητρική ). Προσωπικά προτείνω την θερμοαγώγιμη ταινία αφού βγαίνει εύκολα και αποδίδει καλά. Να προσθέσω μόνο ότι για τις περισσότερες μητρικές του νέου A64 αυτό είναι εντελώς άχρηστο γιατί τα Northbridge ζεσταίνονται μηδαμινά ως ελάχιστα αφού ο ελεγκτής των μνημών είναι ενσωματωμένος στον επεξεργαστή και αυτά έχουν πολύ μειωμένο ρόλο στο σύστημα.

Βασική διαδικασία και δοκιμή:

Για να βρείτε τα όρια του συστήματός σας δεν είναι κάτι το δύσκολο αλλά χρειάζεται χρόνο. Να προσθέσω ότι δεν θα έκανα ποτέ υπερβολές με μητρική που δεν έχει κλείδωμα στο AGP/PCI λόγω του ότι μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στα υπόλοιπα εξαρτήματα του συστήματος. Επίσης για να κάνετε overclocking που να έχει σοβαρά αποτελέσματα θα πρέπει να έχετε μια πρόσφατη μητρική και επεξεργαστή ώστε να έχουν δυνατότητες και να είναι ξεκλείδωτοι. Όταν θα έχετε ολόκληρο το σύστημα και την ανάλογη ψύξη του έτοιμη καθώς και τις τάσεις σε ανάλογα επίπεδα, τότε θα είστε έτοιμοι/ες να προχωρήσετε.

Για αρχή θα πρέπει να βρείτε το όριο του FSB. Βάλτε τους χρονισμούς των μνημών στους προεπιλεγμένους (SPD ή Normal) και τον πολλαπλασιαστή πολύ χαμηλά, πχ 7x. Μετά ανεβάζετε το FSB σε βήματα των 5MHz και ελέγχετε την σταθερότητα του συστήματος κάθε φορά. Για δοκιμές θα μπορούσατε να τρέξετε ένα SuperPi στα 2mb και 4-5 συνεχόμενες φορές το 3DMark 2001. Εάν ανακαλύψετε ότι το σύστημα κόλλησε, ήταν ασταθές, δεν κατάφερε να μπει στο λειτουργικό ή ακόμα και να ξεκινήσει, απλώς δεν άντεξε την υψηλή συχνότητα του FSB/μνημών προφανώς. Η τελευταία σταθερή συχνότητα είναι περίπου η μέγιστη σταθερή τιμή του FSB που έχετε. Μετά θα πρέπει να βρείτε το όριο συχνότητας του επεξεργαστή. Για να το κάνετε αυτό, βάλτε τον πολλαπλασιαστή όσο το δυνατόν ψηλότερα, το οποίο σημαίνει 12.5x ή τον εργοστασιακό για επεξεργαστές που τον είχαν πάνω από 12.5x ( 15x για παράδειγμα είναι το εργοστασιακό του επεξεργαστή 2400+ ). Θέστε την συχνότητα του FSB σε ανάλογη ταχύτητα που θα φέρει όσο το δυνατόν πιο κοντά την συχνότητα του επεξεργαστή στην εργοστασιακή του αλλά μέχρι το κάτω όριο των 133MHz. Για παράδειγμα, με έναν 3200+ που έχει εργοστασιακό πολλαπλασιαστή 11x και 200MHz FSB, τα οποία δίνουν 2200MHz πραγματική συχνότητα. Θα πρέπει να τον βάλετε στο πολλαπλασιαστή 12.5x και 175MHz FSB που θα δώσουν και πάλι περίπου 2200MHz. Αλλά για τον 2400+ που έχει 15x πολλαπλασιαστή, το εργοστασιακό του όριο των 133MHz FSB είναι το μικρότερο όριο ήδη. Στην συνέχεια, αυξάνετε την συχνότητα του FSB ανα 3 κάθε φορά για να βρείτε την μέγιστη συχνότητα που μπορεί να έχει ο επεξεργαστής σας. ΠΑΝΤΑ να κοιτάτε τις θερμοκρασίες! Όταν ανέβει η συχνότητα του επεξεργαστή θα ανέβει και η παραγωγή θερμότητας! Αφού ήδη πιθανότατα έχετε αυξήσει και την τάση, προσέξτε μην ξεπεράσει τα επιτρεπτά επίπεδα. Για να ελέγξετε την σταθερότητα του επεξεργαστή καλό θα ήταν να χρησιμοποιούσατε το Prime95 για περίπου 15-25 λεπτά. Αν δεν βγάλει λάθη, προχωρήστε. Αν σταματήσει από λάθος ή κολλήσει το μηχάνημα, η τελευταία σταθερή συχνότητα ήταν περίπου το όριο του επεξεργαστή.

Τελικά, χρησιμοποιώντας τον συνδυασμό του μέγιστου όριου των δύο ανωτέρω, θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε έναν πολλαπλασιαστή με τη μέγιστη συχνότητα FSB που βρήκατε ώστε να δώσει την μέγιστη συχνότητα επεξεργαστή που επίσης βρήκατε. Για παράδειγμα αν βρείτε μέγιστη συχνότητα FSB τα 210MHz και του επεξεργαστή 2420MHz, θα πρέπει να βάλετε τον πολλαπλασιαστή στο 11.5x που με το 210 θα δώσει 2415MHz πραγματική συχνότητα στον επεξεργαστή. Για να δοκιμάσετε την σταθερότητα τώρα καλό θα ήταν να τρέξετε ένα Prime95 για –ώρες- και 30-40 επαναλήψεις του 3DMark 2001. Θα πρέπει να είναι σταθερό αλλά αν δεν είναι μειώστε την συχνότητα του FSB κατά λίγα MHz και δοκιμάστε ξανά. Πάντα να κοιτάτε τις θερμοκρασίες, θα ανέβουν στο όριο κατά την διάρκεια των δοκιμών.

Μετά από όλα αυτά μπορείτε να ‘παίξετε’ με τους χρονισμούς των μνημών αν το επιθυμείτε. Θέστε τους στο Expert/Manual που θα σας αφήσει να τους ρυθμίσετε χειροκίνητα. Μειώστε έναν χρονισμό από τους 4 και αφήστε το λειτουργικό να φορτώσει, πράγμα το οποίο δεν είναι ακριβώς εγγυημένο ότι θα γίνει αν οι μνήμες δεν αντέχουν. Μόλις φορτώσει τρέχτε ένα 2mb SuperPi για να ελέγξετε την σταθερότητα. Αν δεν κάνει λάθος, καλώς, μειώστε και άλλον χρονισμό και δοκιμάστε ξανά. Αν το σύστημα δεν αντιδρά ή γίνει ασταθές απλά οι μνήμες δεν μπορούν να δουλέψουν με αυτές τις ρυθμίσεις. Ανεβάστε τον χρονισμό που προκάλεσε την αστάθεια και δοκιμάστε άλλον.

Τώρα σίγουρα έχετε χάσει μία με δύο μέρες από την ζωή σας, αν όχι και παραπάνω. Για να επιταχύνετε τα πράγματα θα πρέπει να ρωτήσετε έναν-δύο βετεράνους overclocker για τις δυνατότητες που έχει το σύστημα σας στο overclocking, οπότε να μπορείτε να ξεκινήσετε την διαδικασία από ένα ψηλότερο σημείο από το να δοκιμάζετε μικρά βήματα κάθε φορά. Μόνο να διευκρινίσω ότι βετεράνο δεν εννοώ έναν φίλο σας που απλά έχει κάνει overclock σε μερικούς επεξεργαστές από λίγο, αλλά ένα άτομο που να έχει τεράστιες ποσότητες γνώσεων περί των δυνατοτήτων overclocking των εξαρτημάτων και ασκεί την ‘τέχνη’ για αρκετό καιρό.

Τα βασικά για overclocking ενός επεξεργαστή Pentium 4 (Πυρήνες Northwood και Prescott)

Overclocking του FSB:

Αφού ο έλεγχος των πολλαπλασιαστών σε επεξεργαστές Pentium 4 είναι αδύνατος, επειδή οι επεξεργαστές είναι κλειδωμένοι και δεν υπάρχει κανένας τρόπος να ξεκλειδωθούν, ο μοναδικός τρόπος για να ανέβει η συχνότητα ενός Pentium 4 είναι με χρήση της συχνότητας FSB. Αφού το FSB θα ανέβει πολύ, συνιστώ να κάνετε overclock μόνο εάν έχετε μητρική που να αντέχει την πίεση και να έχει κλείδωμα στις συχνότητες AGP/PCI. Αν δεν έχει αυτό σημαίνει ότι κάθε συσκευή σε AGP (κάρτες γραφικών) και PCI (οποιαδήποτε κάρτα PCI, σκληροί δίσκοι κτλ) συνδέσεις θα έχουν τον δίαυλο επικοινωνίας τους (bus) σε overclock. Αυτό δεν επηρεάζει τις πραγματικές αποδόσεις της συσκευής αλλά πολλές κάρτες γραφικών και σκληροί δίσκοι θα έχουν σοβαρά προβλήματα. Οι σκληροί δίσκοι μπορεί να αλλοιώσουν τα δεδομένα τους ή να καταστραφούν εντελώς, οι κάρτες γραφικών να γίνουν ασταθείς ή να βγάζουν αλλοιωμένη εικόνα ή ακόμα και να μην λειτουργούν καθόλου. Για αυτόν τον λόγο δεν προτείνω το σοβαρό overclocking σε κανέναν που να μην έχει μητρική που να κλειδώνει το AGP/PCI αφού ο κίνδυνος για τις συσκευές είναι σημαντικός. Πολλές μητρικές (κυρίως αυτές με Intel chipset και μερικές με Sis chipset) έχουν αυτό το κλείδωμα οπότε δεν θα έχετε πρόβλημα να βρείτε μία αν δεν έχετε ήδη. Επίσης τα μικρότερα μοντέλα των επεξεργαστών είναι και συνήθως τα καλύτερα για overclocking αφού δεν έχουν ουσιαστικές διαφορές από τα πολύ ακριβότερα μοντέλα και θα φτάσουν κοντά στο ίδιο όριο, οπότε δεν υπάρχει ουσιαστικό όφελος.

Overclocking μνημών και αποδόσεις:

Στα συστήματα με Pentium 4, οι μνήμες είναι αυτές που επιταχύνουν ολόκληρο το σύστημα και είναι το κλειδί για μεγάλες αποδόσεις. Η συχνότητα των μνημών δεν μπορεί να είναι ποτέ μεγαλύτερη από το πραγματικό εύρος ( FSB ) του επεξεργαστή, ακόμα και αν είναι μεγαλύτερη απλά θα πνιγεί και θα περιοριστεί σε αυτή του επεξεργαστή. Αλλά επειδή οι επεξεργαστές Pentium 4 γενιάς είναι Quad-Pumped (τεσσάρων εισόδων-εξόδων) το πραγματικό FSB του επεξεργαστή πολλαπλασιάζεται με το 4 και όχι το 2 όπως στα συστήματα με Athlon XP. Οπότε οι μνήμες είναι δύσκολο να πνιγούν από τον επεξεργαστή. Όμως και πάλι κάθε μητρική και συνδυασμός έχει τις δικές του ανάγκες. Ένα πράγμα που δεν θα σας απασχολήσει πάρα πολύ είναι οι χρονισμοί των μνημών, αφού οι μνήμες θα ανέβουν σε πολύ μεγάλες ταχύτητες και οι χρονισμοί θα κάνουν μικρή διαφορά σε αυτές εκτός αν υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ των ρυθμίσεων. Οπότε το να βγάλετε όσο το δυνατόν υψηλότερη συχνότητα και μόνο είναι αυτό που έχει πρωτεύουσα σημασία.

Ανάλογα με το σύστημά σας θα πρέπει να επιλέξετε και ανάλογη μνήμη. Για παραδείγματα :

Σε συστήματα με Intel 845 ή εφάμιλλο chipset θα χρειαστείτε την γρηγορότερη μνήμη που μπορείτε να πάρετε. Όταν κάνετε overclock σε αυτές τις μητρικές η μνήμες θα ανέβουν πολύ. Ειδικά αν έχετε μικρό μοντέλο επεξεργαστή μπορεί να ανέβουν υπερβολικά. Φυσικά υπάρχουν διαιρέτες που θα μειώσουν την ταχύτητα της μνήμης αλλά αυτομάτως και την απόδοση φυσικά.

Σε συστήματα με Granite Bay (Ε7205) chipset δεν θα χρειαστείτε πολύ γρήγορες μνήμες αλλά 2 κομμάτια αυτών αφού η μητρικές υποστηρίζουν DCDDR. Αυτό σημαίνει ότι θα διπλασιάσει την ταχύτητα των μνημών αφού θα διαιρεί τα δεδομένα μεταξύ τους αντί να στέλνει δεδομένα στην μία μνήμη και μετά στην άλλη. Αφού αυτή η μητρική υποστηρίζει μέχρι FSB533 επεξεργαστές και μνήμες Pc2100 (DDR266) και η ταχύτητα των μνημών διπλασιάζεται, οι μνήμες θα δουλεύουν σε 266 x 2 = 533MHz συχνότητα. Μπίνγκο, η ακριβής μέγιστη τιμή που θα μπορούσαν να έχουν χωρίς να πνιγούν. Όταν αυξηθεί το FSB θα ανέβουν ανάλογα και οι μνήμες, πάντα 1:1. Το FSB δεν μπορεί να ανέβει υπερβολικά οπότε 2 καλές μνήμες Pc2700 είναι αρκετές για overclocking.

Σε μητρικές με Intel 865/875 ( Springdale/Canter wood ) chipsets ή εφάμιλλα θα χρειαστείτε τις γρηγορότερες μνήμες που μπορείτε να βρείτε, σίγουρα καλύτερες από Pc3200 και 2 μνήμες τουλάχιστον αφού υποστηρίζει και DCDDR. Αφού αυτές οι μητρικές υποστηρίζουν επεξεργαστές με 800MHz FSB, οι Pc3200 ( DDR400 ) μνήμες είναι το λιγότερο που θα χρειαστείτε. Φυσικά αν ανεβάσετε τις συχνότητες πολύ ψηλά υπάρχουν οι διαιρέτες ( dividers ) που θα κατεβάσουν την συχνότητα των μνημών και σχεδόν σίγουρα θα χρησιμοποιηθούν αν έχετε κάποιο μικρό μοντέλο επεξεργαστή που θα κάνει την συχνότητα του FSB να πετάξει, αλλά φροντίστε ο διαιρέτης να μην ρίξει την συχνότητα των μνημών κάτω από τα 220MHz αν είναι δυνατόν. Έτσι το εύρος των μνημών θα είναι πολύ μεγάλο και συνάμα οι επιδόσεις τους.

Ρυθμίσεις τάσεων και ψύξη:

Για να κάνετε overclock σε οποιοδήποτε εξάρτημα, μετά ένα ορισμένο σημείο θα χρειαστεί να αυξήσετε την τάση που παρέχεται σε αυτό. Για επεξεργαστές της κατηγορίας των Pentium 4 αυτό είναι επικίνδυνο γιατί υποφέρουν πολύ από το φαινόμενο ΕΜΙ. Οποιαδήποτε τάση μεγαλύτερη των 1.75ν θα καταστρέψει τον επεξεργαστή αργά ή γρήγορα, χωρίς η ψύξη να έχει σημασία. Όμως στα 1.7ν και κάτω θα είναι ασφαλείς για τουλάχιστον 1 έτος, εάν φυσικά η ψύξη είναι επαρκής. Οι περισσότεροι τέτοιοι επεξεργαστές θα πάνε πολύ καλά με 1.6ν και λιγότερα ακόμα οπότε η υπερβολική αύξηση της τάσης δεν έχει συνήθως νόημα. Πάντα να κρατάτε την θερμοκρασία κάτω από 60c –υπό πίεση-. Αφού οι επεξεργαστές αυτής της κατηγορίας έχουν ‘καπάκι’ (heatspreader), αποβάλουν μέτρια ως μεγάλα ποσά θερμότητας συνεχώς, αντιθέτως από τους Athlon που αποβάλουν τρομερά ποσά σε πολύ μικρό χρόνο και σε πολύ μικρή επιφάνεια. Έτσι προτιμούν τους ψύκτες με χάλκινη βάση και καρφιά/φτερά αλουμινίου, σαν τον Swiftech MCX478 ή χάλκινους ψύκτες με μεγάλο όγκο και μέσης-μεγάλης ισχύς ανεμιστήρες, σαν τον Thermal Right SP-94 με έναν ανάλογο ανεμιστήρα.

Για τάση στις μνήμες, οτιδήποτε μέχρι 2.7ν καλύπτεται από τις εγγυήσεις των εταιριών. Μερικές εταιρίες έχουν και μεγαλύτερα όρια, σαν την Geil για παράδειγμα που δίνει εγγύηση για ορισμένα προϊόντα της ως και 3.1ν. Θα πρότεινα να βάλετε την τάση στις μνήμες στα 2.8ν άμεσα εκτός και αν χρησιμοποιείται ασφράγιστες-άγνωστες μνήμες. Αυτή η τάση θα μειώσει την ζωή των μνημών στα 3-5 χρόνια το λιγότερο. Δεν νομίζω κανείς να κρατήσει το σύστημά του ανέπαφο για τόσο καιρό, ειδικά ένας/μία overclocker που θα πάρει νέες μνήμες το πολύ μέσα σε 6 με 12 μήνες (είπαμε ότι είναι εθιστικό). Με αυτή την τάση θα μπορέσετε να βοηθήσετε αρκετά τις μνήμες και να είστε απόλυτα ασφαλείς. Βέβαια αν η εταιρία εγγυάται παραπάνω από 2.8ν για τις μνήμες που έχετε ανεβάστε την τάση όσο μπορείτε προς αυτό το όριο. Εάν όμως έχετε ασφράγιστες-άγνωστες μνήμες καλό θα ήταν να μην το λάβετε υπ’όψη σας αυτό το βήμα και να το αφήσετε στο εργοστασιακό 2.6ν.

Για την ψύξη του chipset, οι περισσότερες μητρικές έχουν ένα παθητικό (χωρίς ανεμιστήρα) ψύκτη. Για να επιτύχειτε μεγάλες συχνότητες FSB θα πρέπει να το βελτιώσετε κάπως. Αν ο ψύκτης είναι αρκετά μεγάλος ( πλευρά άνω των 40 χιλιοστών ) μπορείτε να πάρετε ένα απλό μικρό ανεμιστηράκι 40-50mm ( ανάλογα με το μέγεθος του ψύκτη) και να το βιδώσετε ή κολλήσετε πάνω στον ψύκτη. Εάν είναι πολύ μικρό ή θέλετε κάτι έτοιμο, μπορείτε να αγοράσετε ένα καλό ψύκτη για chipset σαν τον ThermalTake Tiger. Επίσης καλό θα ήταν να τοποθετήσετε τον ψύκτη με μια καλή θερμοαγώγιμη αλοιφή ( πχ Artic Ceramique ) γιατί η ‘τσίχλα’ που χρησιμοποιούν οι κατασκευαστές δεν είναι και ότι καλύτερο για την περίπτωση.

Βασική διαδικασία και δοκιμή:

Αυτό είναι κάτι σχετικά εύκολο για συστήματα τύπου Pentium 4. Απλά βάλτε τους χρονισμούς μνημών στο SPD/Auto, ρυθμίστε τις τάσεις και είστε έτοιμοι/ες. Προχωρήστε αυξάνοντας την συχνότητα του FSB σε βήματα των 5MHz, ελέγχοντας την σταθερότητα κάθε φορά. Για να την ελέγξετε, τρέξτε το Prime95 και/ή SuperPi 16mb για 15-20 λεπτά. Αν δεν δώσουν λάθη, προχωρήστε περισσότερο. Αν δώσουν, κοιτάχτε την συχνότητα στις μνήμες, μπορεί να ανέβηκε υπερβολικά. Χρησιμοποιήστε έναν διαιρέτη ( σαν 1:1 σε i845 ή 5:4 / 3:2 για i865/i875 chipsets ) και δοκιμάστε πάλι να δείτε αν είναι σταθερό. Αν είναι, αφήστε τον διαιρέτη και προχωρήστε περαιτέρω, αλλά αν δεν είναι γυρίστε τον διαιρέτη στην προηγούμενη τιμή του που είναι και η μεγαλύτερη συχνότητα που θα δεχτεί το σύστημα. Επίσης αν δεν πάτε αρκετά παραπάνω με την χρήση του διαιρέτη ( 10MHz FSB ή περισσότερα ), αφαιρέστε τον και κατεβάστε την συχνότητα του συστήματος, πιθανότατα θα είναι καλύτερο. Για να δοκιμάσετε την σταθερότητα πλήρως, καλό θα ήταν να το αφήσετε να τρέξει Prime95 ή επαναλήψεις του 3DΜark 2001 για –ώρες-. Αν δεν είναι απόλυτα σταθερό, χαμηλώστε την συχνότητα του συστήματος λίγο. Πάντα να κοιτάτε τις θερμοκρασίες, θα ανέβουν στο όριο κατά την διάρκεια των δοκιμών.

Μετά από όλα αυτά μπορείτε να ‘παίξετε’ με τους χρονισμούς των μνημών αν το επιθυμείτε. Θέστε τους στο Expert/Manual που θα σας αφήσει να τους ρυθμίσετε χειροκίνητα. Μειώστε έναν χρονισμό από τους 4 και αφήστε το λειτουργικό να φορτώσει, πράγμα το οποίο δεν είναι ακριβώς εγγυημένο ότι θα γίνει αν οι μνήμες δεν αντέχουν. Μόλις φορτώσει τρέχτε ένα 2mb SuperPi για να ελέγξετε την σταθερότητα. Αν δεν κάνει λάθος, καλώς, μειώστε και άλλον χρονισμό και δοκιμάστε ξανά. Αν το σύστημα δεν αντιδρά ή γίνει ασταθές απλά οι μνήμες δεν μπορούν να δουλέψουν με αυτές τις ρυθμίσεις. Ανεβάστε τον χρονισμό που προκάλεσε την αστάθεια και δοκιμάστε άλλον.

Τώρα σίγουρα έχετε χάσει ένα απόγευμα από την ζωή σας, αν όχι και παραπάνω. Για να επιταχύνετε τα πράγματα θα πρέπει να ρωτήσετε έναν-δύο βετεράνους overclocker για τις δυνατότητες που έχει το σύστημα σας στο overclocking, οπότε να μπορείτε να ξεκινήσετε την διαδικασία από ένα ψηλότερο σημείο από το να δοκιμάζετε μικρά βήματα κάθε φορά. Μόνο να διευκρινίσω ότι βετεράνο δεν εννοώ έναν φίλο σας που απλά έχει κάνει overclock σε μερικούς επεξεργαστές από λίγο, αλλά ένα άτομο που να έχει τεράστιες ποσότητες γνώσεων περί των δυνατοτήτων overclocking των εξαρτημάτων και ασκεί την ‘τέχνη’ για αρκετό καιρό.

Τα βασικά για overclocking σε κάρτες γραφικών ( VGA )

Πριν ξεκινήσω με αυτό το θέμα, θα ήθελα να πω ότι δεν συνιστώ το overclocking σε καμία κάρτα γραφικών εκτός αν έχει περάσει τουλάχιστον λίγες εβδομάδες χρήσης και με αρκετά πιεστικά προγράμματα για αυτήν, σαν παιχνίδια για παράδειγμα. Αν πάρετε μια καινούργια κάρτα γραφικών και κάνετε overclock αμέσως, αφού τα chip μνήμης της δεν έχουν ‘ψηθεί’ καθόλου, μόλις περάσετε το όριο υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα οι μνήμες να καούν επιτόπου. Εάν η κάρτα περάσει από κάποια χρήση οι πιθανότητες θα είναι πολύ μικρότερες αλλά και πάλι δεν εξαλείφονται εντελώς.

Υπάρχουν μερικές ρυθμίσεις στο BIOS που θα επηρεάσουν τις αποδόσεις της κάρτα γραφικών σας. Η πρώτη είναι το AGP aperture size. Καλό θα ήταν να θέσετε αυτό στα 128mb εκτός και αν έχετε λιγότερα από 256mb πραγματικής μνήμης, πράγμα το οποίο αν αληθεύει σημαίνει ότι θα πρέπει να το θέσετε στο μισό της πραγματικής σας μνήμης εκτός το ότι χρειάζεστε αναβάθμιση σύντομα! Άλλη μία ρύθμιση που επηρεάζει μόνο τις κάρτες γραφικών που δεν έχουν εξωτερική τροφοδοσία είναι η τάση του AGP ( Vagp ). Με το να το αυξήσετε βοηθάτε λίγο την κάρτα γραφικών αλλά αυτό μειώνει και την ζωή της κάρτας, δραματικά αν ξεπεράσει το ‘ασφαλές’ όριο το 1.65ν. Επίσης για τις δυνατότερες κάρτες που παίρνουν την ισχύ τους απ’ευθείας από το τροφοδοτικό με εξωτερική τροφοδοσία είναι εντελώς άχρηστο.

Για να κάνετε overclock σε οποιαδήποτε κάρτα γραφικών, ακολουθείτε την ίδια διαδικασία. Θα χρειαστείτε ένα πρόγραμμα που να ελέγχει την ρύθμιση συχνοτήτων στην κάρτα γραφικών αφού η διαδικασία παίρνει μέρος μέσα στο λειτουργικό. Το Rivatuner είναι το πρώτο που έρχεται στο μυαλό μου ως το ποιό ευρέως συμβατό αλλά υπάρχουν πολλά ακόμα. Υπάρχουν 2 συχνότητες στην κάρτα γραφικών, η συχνότητα πυρήνα ( core clock ) και η συχνότητα μνημών ( memory clock ). Είναι προφανές το τι κάνει η καθεμία πιστεύω. Για αρχή θα πρέπει να αυξάνετε την συχνότητα του πυρήνα σε βήματα των 5MHz και να τρέχετε 2 επαναλήψεις του 3DMark03 ή Aquamark. Αν η εικόνα παραποιηθεί, αλλοιωθούν τα χρώματα ή προσέξετε οποιαδήποτε μεταβολή από το φυσιολογικό στην εικόνα, σταματήστε το test αμέσως, περάσατε το όριο. Αν κολλήσει το σύστημα, απλά...πατήστε το reset. Έτσι θα ανακαλύψετε το μέγιστο όριο της συχνότητας του πυρήνα. Τώρα αφήστε την συχνότητα πυρήνα στην εργοστασιακή ρύθμιση και κάντε το ίδιο με την συχνότητα των μνημών. Προσέξτε το ότι οι μνήμες σπανίως θα κολλήσουν το σύστημα αλλά αν τις αφήσετε να λειτουργούν παράγοντας artifacts ( αυτό σημαίνει παραποιημένη εικόνα κατά οποιονδήποτε τρόπο ) μπορεί να πάθει ζημιά και μέσα σε δευτερόλεπτα. Οπότε αν δείτε την παραμικρή αλλοίωση στην οθόνη σας, σταματήστε το test αμέσως. Έτσι θα βρείτε το όριο των μνημών. Τώρα χρησιμοποιήστε τον συνδυασμό και των 2 συχνοτήτων και δοκιμάστε τις μαζί, τρέχοντας 20-30 επαναλήψεις στο 3DMark03 ή Aquamark. Είναι πιθανό ότι η κάρτα θα κολλήσει ή θα βγάλει artifacts ξανά αφού τώρα δουλεύει στην μέγιστη δυνατή ταχύτητά της και θα ζεσταθεί αρκετά. Εάν το κάνει, σταματήστε το test και κατεβάστε και τις 2 συχνότητες κατά 5MHz. Μετά ξαναπροσπαθήστε με πολλές επαναλήψεις.

Για να βελτιώσετε το overclocking σε μια κάρτα γραφικών πρέπει να βελτιώσετε την ψύξη της. Βέβαια υπάρχουν και άλλα πράγματα που μπορούν να γίνουν για την βελτίωση μιας κάρτας γραφικών αλλά δεν είναι ούτε κατά διάνοια βασικά και δεν ταιριάζουν σε αυτόν τον οδηγό. Για να βελτιώσετε την ψύξη της κάρτας γραφικών σας πρέπει να την βελτιώσετε σε 2 μέρη.

Το πρώτο είναι ο πυρήνας της κάρτας γραφικών. Αυτός ήδη ψύχεται σε οποιαδήποτε σύγχρονη κάρτα και μπορεί να έχει από ένα μικρό παθητικό ψυκτράκι έως τεράστια ψυκτικά συστήματα, σαν των σειρών FX5800/FX5900, στις οποίες είναι δύσκολο να βελτιωθεί η ψύξη παραμένοντας με αερόψυξη οπότε καλύτερα να τους αφήσετε ανέπαφους. Για να ψύξετε τον πυρήνα μιας κάρτας γραφικών υπάρχουν πολλά αντικείμενα από πολλές εταιρίες, σαν τις σειρές ORB και Giant της ThermalTake, τον Titan Copper GPU cooler, την σειρά Vantec Iceberg, τα μεγάλα Zalman HP80C και Artic cooler για πιο απαιτητικούς και άλλα πολλά. Απλά προσέξτε να ταιριάζει ο ψύκτης στην κάρτα σας, δεν μπαίνουν όλοι σε όλες τις κάρτες. Επίσης ρωτήστε για τις επιδόσεις τους γιατί υπάρχουν πολλοί που αποδίδουν πολύ άσχημα και μπορεί να μάθετε πόσο άσχημα κάπως αργά.

Το δεύτερο μέρος που χρειάζεται ψύξη είναι τα chip των μνημών. Πολλές κάρτες δεν έχουν τίποτα πάνω στις μνήμες. Ακόμα και στις εργοστασιακές συχνότητες σε πολλές κάρτες ζεσταίνονται πολύ. Αν η κάρτα υποστεί overclock θα πρότεινα να τοποθετηθούν ψύκτρες σε αυτές. Υπάρχουν πολλά είδη ψυκτρών από διάφορες εταιρίες σε ορισμένα καταστήματα. Συνήθως όσο μεγαλύτερες είναι και όσο περισσότερα φτερά έχουν, τόσο καλύτερες είναι. Για να τις τοποθετήσετε υπάρχουν 3 τρόποι. Ο πρώτος είναι με μία θερμοαγώγιμη κόλλα, σαν Zalman Epoxy ή Alumina Epoxy. Βέβαια αυτός είναι μόνιμος τρόπος. Ο δεύτερος είναι με θερμοαγώγιμη ταινία διπλής όψης, η οποία κάνει αρκετά καλά την δουλειά της και θα ξεκολλήσει εύκολα αν χρειαστεί ( εάν η κάρτα κρίνει επιστροφής για παράδειγμα ) και όταν αγοράσετε ψύκτρες για την κάρτα γραφικών πιθανότατα να έχουν τέτοια ταινία συμπεριλαμβανόμενη μαζί. Ο τρίτος τρόπος είναι με κόλλα. Παίρνετε ένα σωληνάριο κόλλας στιγμής και ένα σωληνάριο θερμοαγώγιμη αλοιφή. Φροντίστε μόνο να μην είναι ηλεκτροαγώγιμη. Τέτοια αλοιφή μπορείτε να βρείτε σε καταστήματα με ηλεκτρονικών και είναι αρκετά φτηνή. Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε Artic Ceramique που δεν είναι ηλεκτροαγώγιμη αλλά είναι αρκετά ακριβότερη. Για να τοποθετήσετε τις ψύκτρες, βάλτε μια πολύ μικρή σταγόνα θερμοαγώγιμης αλοιφής στην μέση και 4 πολύ μικρές σταγονίτσες κόλλα στις 4 γωνίες της μνήμης. Πιέστε την ψύκτρα επάνω στην μνήμη για λίγο και δεν θα ξαναβγεί ποτέ ξανά εκτός και αν αναγκαστεί φυσικά. Εάν οι ψύκτρες που έχετε καλύπτουν πάνω από 1 chip μνήμης ταυτόχρονα, κάντε το ίδιο σε όλα τα chip που πρόκειται να καλυφθούν και τοποθετήστε τον ψύκτη επάνω τους.

Επίλογος

Ελπίζω ότι αυτός ο οδηγός θα βοηθήσει τους ανθρώπους που σκέφτονται να αρχίσουν το overclocking. Όμως θα πω ακόμα μια φορά ότι πρέπει να έχετε το μυαλό σας σε ένα απλό πράγμα. Το overclocking εγκυμονεί κινδύνους που πάντα υπάρχουν και ποτέ δεν πρέπει να υποτιμηθούν. Καλό θα ήταν να ρωτήσετε κάποιον/α με πολλές γνώσεις τα χαρακτηριστικά του συστήματός σας και να σας πει τι νομίζει για το overclocking πάνω σε αυτό το σύστημα. Οτιδήποτε υποστεί overclock ή πειραχτεί η ψύξη του χάνει την εγγύησή του θεωρητικά επίσης οπότε σιγουρευτείτε ότι το δέχεστε αυτό. Επίσης ποτέ μην κάνετε κάτι αν δεν είστε απόλυτα σίγουρος/η για το τι κάνετε. Το ‘κάνω και μαθαίνω’ μετατρέπεται άμεσα σε ‘σπάω για να μάθω’ σε αυτόν τον τομέα. Ειλικρινά ελπίζω να καταλαβαίνετε τους κινδύνους και να είστε σίγουροι/ες ότι δεν θα κάνετε τίποτα βιαστικό χωρίς τις απαραίτητες προφυλάξεις.

Ακολουθούν τα links με τα προγράμματα τα οποία χρησιμοποιήσαμε είτε για να ελέγξουμε σταθερότητα, είτε για για να δούμε πληροφορίες, είτε για να υπερχρονίσουμε το σύστημα μας.

Prime95

Memtest+

Rivatuner

Αti overclocking tool (W1zard)

Clockgen

Sisoft Sandra

3dMark / PcMark

CPU-Z overclockers edition

Super Pi

Καλή τύχη και υγεία σε όλον τον κόσμο.

[kaynd]

Η βιασύνη βλάπτει σοβαρά τις γνώσεις τις εμπειρίες και το Hardware μας!!!!!

Μικρά και σταθερά βήματα χρειάζονται γι αν φτάσει κάποιος ψηλά στο overcooking

Ακολουθήστε τον οδηγό της Grace για να αποφύγετε τις λάθος κινήσεις

[rantanplan]

α πολύ ωραία!! επιτέλους ένα τόπικ για αρχαρίους χεχεχε I m touched :'(

[Dr.Paneas]

Αντε με το καλό μνα βγει ο οδηγ΄ος γιατι έχω καιρο να κάψω κατι....

[jax7480]

Οδηγος overclocking για αρχαριους ή Πως αλλιως να στειλετε RMA οσα περισσοτερα μπορειτε.....

λοοοοοοοοοοολ

Παντως μπραβο στα παιδια ..... Ειναι κατι που χρειαζεται. Βεβαια αν καποιος δεν εχει την ορεξη να ψαχτει και μονος του οσους οδηγους και να γραψετε ....απλα IT'S NOT ENOUGH.....

[DJD]

Ο οδηγός είναι online. Απολαύστε υπεύθυνα εδώ.

Αρχική απάντηση από kaynd [Σήμερα, στις και 17:23]

Η βιασύνη βλάπτει σοβαρά τις γνώσεις τις εμπειρίες και το Hardware μας…

Μικρά και σταθερά βήματα χρειάζονται γι αν φτάσει κάποιος ψηλά στο overcooking…

Το περί ώρας ήταν απλά χιούμορ - περισσότερο εριστικό σχόλιο στα βιβλία του στυλ "Μάθετε Java σε 24 ώρες". Διαβάζοντας τον οδηγό θα καταλάβετε ότι χρειάζονται πολύ περισσότερες ώρες (μέρες) για να φτάσετε στο επιθυμητό αποτέλεσμα

[Dr.Paneas]

Όπως είπε και ο Ζαχαρίας, καλός είναι οδηγός αλλα πρέπει να ψάξεις μόνος σου (τελικα jax καλα έκανες και με επριζες παλια να μην ρωτάω αλλά να ψάχνω...)! Πάντως πολυ καλή καλή δουλειά παιδια. Αλλος ένας οδηγός που θα μας κάνει περήφανους όλους εμάς εδω στο Thelab.gr! Μπραβο σας κι απο μένα!

[RootX]

Αρχική απάντηση από Dr.Paneas

Όπως είπε και ο Ζαχαρίας, καλός είναι οδηγός αλλα πρέπει να ψάξεις μόνος σου.

Αλλος ένας οδηγός που θα μας κάνει περήφανους όλους εμάς εδω στο Thelab.gr! Μπραβο σας κι απο μένα!

Να είσαι καλά, .. αυτό δεν είναι το νόημα του οδηγού άλλωστε?

[enduracell]

πολύ καλός οδηγός μπράβο!!!!! Αυτός ο οδηγός μαζί με τον οδηγό για το BIOS του soki πιστεύω ότι θα λύσουν αρκετές απορίες σε πολλά παιδιά που θέλουν να ξεκινήσουν να o/cάρουν, αλλά θα μας ξαλαφλώσει από το να εξηγούμε κάθε φορά τα βασικά. Kαι πάλι μπράβο.

[DJD]

Ευχαριστούμε

Endura που είναι ο δικός σου οδηγός για Bios Saving/Hot flashing κτλ κτλ; :whistling

[enduracell]

μισό να τον κάνω copy/paste από το παλιό λημέρι στο καινούργιο

εντάξει κάτι μπορεί να γίνει πιο ανανεωμένο δε ξέρω...

[kaynd]

Το περί ώρας ήταν απλά χιούμορ - περισσότερο εριστικό σχόλιο στα βιβλία του στυλ "Μάθετε Java σε 24 ώρες". Διαβάζοντας τον οδηγό θα καταλάβετε ότι χρειάζονται πολύ περισσότερες ώρες (μέρες) για να φτάσετε στο επιθυμητό αποτέλεσμα

Πάντως εγώ αυτό το είπα σαν συμβουλή προς οποιονδήποτε θέλει να ξεκινήσει...

Σαφώς δεν έθιξα την εικόνα της εργασίας σου... Ίσα ίσα το ότι υπάρχει η τάση σε πολλά μέλη να εξηγήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τα μυστικά του o/c δείχνει και το υψηλό επίπεδο γνώσεων τους...

Αν και δεν χρειαζόταν να κάνω αυτή την διευκρίνηση γιατί η απάντηση σου δείχνει ότι έπιασες το νόημα, εντούτοις έπρεπε να ξεκαθαρίσω την θέση μου

:flower:

[Gr_God]

Αρχική απάντηση από kaynd [Σήμερα, στις και 23:01]

Σαφώς δεν έθιξα την εικόνα της εργασίας σου... Ίσα ίσα το ότι υπάρχει η τάση σε πολλά μέλη να εξηγήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τα μυστικά του o/c δείχνει και το υψηλό επίπεδο γνώσεων τους...

Τωρα θα θαψω λιγο τον djd αλλα πως να γινει....

Tης Grace ειναι το αρθρο για οποιον δεν προσεχει....... :devil:

Βαλατε ανθρωπακι που προσκυνα. Με φτιαρι γιατι δεν βαζετε?

α ρε γκρεις που εισαι ?

Φροντιζει για σενα. Αυτη και το προδερμ. :whistling

[johns]

Αρκετα καλη δουλεια μπραβο DJD.

[DJD]

Αρχική απάντηση από johns

Αρκετα καλη δουλεια μπραβο DJD.

Εγώ απλά έκανα την σελιδοποίηση του κειμένου, και τράβηξα τις φωτογραφίες. Όλα τα μπράβο ανήκουν στην Grace για την συγγραφή του οδηγού

[dfragos]

Μπράβο σε όλους όσους συμμετήχαν στην δημιουσγία του οδηγού.

[Elpis]

και τα δικα μου συγχαρητηρια..... ο οδηγος ειναι εκπληκτηκος!!!

[kaynd]

Αρχική απάντηση από kaynd

Η βιασύνη βλάπτει σοβαρά τις γνώσεις τις εμπειρίες και το Hardware μας

Μικρά και σταθερά βήματα χρειάζονται γι αν φτάσει κάποιος ψηλά στο overcooking

Αυτό το σχόλιο το έγραψα πριν διαβάσω ολόκληρο τον οδηγό

Ποια βιασύνη??? Εδώ θες 60 λεπτά να διαβάσεις τον οδηγό και μετά αλλά 60 για να διαβάσεις τον οδηγό ξανά αφού μέχρι να τελειώσεις το πρώτο πέρασμα έχεις ξεχάσει την αρχή

Αναλυτικότατος ο οδηγός !!! Μπράβο κι από εμένα Grace

Μπράβο και σε όσους βοήθησαν να συνταχτεί αυτός ο οδηγός στο the lab..

[soki]

Συγχαρητηρια .

[poly]

Αριστος και πολυ αναλυτικος οδηγος για να ξερουμε τα ορια μας.